تأثیر سطوح مختلف خشکی در برخی صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک به‌منظور انتخاب متحمل‌ترین پایه انگور

چکیده: سابقه و هدف: خشکی یکی از مهم‌ترین عوامل محدودکننده تولید محصولات کشاورزی در دنیا به شمار می‌رود و تابعی از ژنوتیپ، دما، بارش و ظرفیت نگهداری آب خاک است. انگور به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات باغبانی در جهان و ایران است و تنش خشکی یکی از مهم‌ترین فاکتورهای محدودکننده رشد آن در مناطق مدیترانه‌ای می‌باشد. اعمال تیمار تنش خشکی در شرایط آزمایشگاهی و انتخاب ارقام بر اساس شرایط تنش، ازجمله روش‌های انتخاب ارقام متحمل به تنش خشکی می‌باشد که توسط سایر محققین نیز پیشنهادشده است. این پژوهش باهدف مقایسه پایه و ارقام متحمل معرفی‌شده توسط محققین، در شرایط تنش خشکی شدید و معرفی متحمل‌ترین انجام شد. مواد و روش‌ها: این آزمایش با 15 تیمار شامل چهار رقم انگور غیر پیوندی (سمرقندی، یاقوتی، رطبی و چفته) و پایه پیوندی 110R که حاصل تلاقی (V. berlandieri * V. rupestris) و سه تیمار کم‌آبی (صفر) شاهد، 2- مگا پاسکال (تنش شدید) و 5/2- مگا پاسکال (تنش خیلی شدید) به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی اجرا شد. هر واحد آزمایشی شامل یک بوته دوساله انگور گلدانی بود. صفات اندازه‌گیری شده در این آزمایش شامل صفات مورفولوژی (تعداد برگ سالم، طول شاخه اصلی و فرعی، سطح برگ، وزن‌تر و خشک ساقه و برگ) و صفات فیزیولوژی (کلروفیل کل، نشت یونی، محتوای نسبی آب برگ و میزان مالون دی آلدهید، قندهای محلول، فنل، گلایسین بتائین و اسیدآمینه پرولین) بودند. یافته‌ها: با افزایش شدت تنش خشکی اغلب صفات مورفولوژی مرتبط با رشد ظاهری انگور (سطح برگ، تعداد کل برگ، طول ریشه و وزن‌تر و خشک ساقه و ریشه) کاهش یافتند. برخی صفات فیزیولوژی (فنل، میزان کلروفیل کل و محتوای نسبی آب برگ) در مقایسه با شاهد (بدون تنش) کاهش یافتند در مقابل میزان نشت یونی، قند محلول، اسیدآمینه پرولین و گلایسین بتائین در شرایط تنش شدید و خیلی شدید افزایش یافتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر تنش خشکی بر تمامی صفات اندازه‌گیری شده به‌جز وزن خشک‌ریشه و تاج و میزان مالون دی آلدهید در پایه و ارقام متحمل این آزمایش معنی‌دار بود. نتیجه‌گیری: براساس مقایسه میانگین صفات مورفولوژی و فیزیولوژی اندازه‌گیری شده پس از استانداردسازی، رقم چفته به‌عنوان متحمل‌ترین رقم در مقایسه با پایه و ارقام دیگر در شرایط تنش خشکی خیلی شدید معرفی می‌گردد و پس‌ازآن به ترتیب ارقام رطبی، سمرقندی و یاقوتی قرار گرفتند پایه 110R به دلیل عدم همسوئی بین شاخص‌های تحمل به تنش خشکی (مورفولوژی و فیزیولوژی) به‌عنوان ضعیف‌ترین پایه معرفی شد. واژه‌های کلیدی: پرولین، نشت یونی، سطح برگ، مالون دی آلدهید، گلایسین بتائین